فرهنگ رضوی در زمینة مناسبات اجتماعی ابعاد گستردهای دارد. ارتباطات اجتماعی، اصلاح روابط، تقویت بنیانهای برادری، توصیة اخلاق و معاشرت، رعایت آراستگی ظاهری و رفتاری و نیز مراعات آیین خویشاوندی و آداب همسایهداری از جنبههای مختلف مناسبات اجتماعی است. حضرت رضا(علیه السلام) در این رابطه مطالب فراوان و توصیههای گوناگونی ارائه کردهاند.
نظام آراستگی
آراستگی، در زیبادوستی انسان ریشه دارد، زیرا آدمی، زیبایی را دوست دارد، آنرا میپسندد و بهسوی آن کشیده میشود. پس به حکم همین کشش درونی، آراستگی را انتخاب میکند، چون آراستگی میتواند جلوهگر زیباییها باشد. هنگامیکه انسان و محیط اطراف او زیبا و آراسته باشد، خود را با جهان هستی همآهنگ مییابد. بنابراین، آراستن، آراستگی و زیبایی، حقایقی هستند که با هم ارتباط نزدیک دارند. از یک طرف انسان، آفریدة موجودی زیباست که زیبایی را میپسندد. از سوی دیگر، به کمک زینتها و زیورها میکوشد خود و محیط پیرامونش را بیاراید. او خود آراسته است و از آراستگی لذّت میبرد.
تعالیم دینی سرشار از دستورهای ظریف و دقیقی است که بر پاکیزگی تأکید دارد و آنرا نشانة ایمان به مکتب میداند. سفارش حضرت علی(علیه السلام) به نظم پس از سفارش به تقوا، اهمیّت نظم در زندگی را یادآور میشود. نظم و ترتیب و وقتشناسی در اجرای برنامههای عبادی و دستورهای دینی ازجمله نماز، به اندازهای روشن است که نیاز به توضیح ندارد. رسالههای عملیه، که بیانگر بخشی از دستورهای اسلام است، تحت عنوان مطهرات مفاهیم برجسته و عالی از نظام آراستگی را مطرح میکنند. رهنمودهای پیشوایان دین در مورد لباس، مسکن، ظاهر فردی، پاکیزگی در بهداشت و نظافت، بیانگر توجّه اسلام به آراستگی است.
اصلاح روابط بینفردی و اجتماعی، تقویت بنیانهای برادری و وحدت در جامعة اسلامی بهوسیلة زدودن موانع فرهنگی و اخلاقی، بخش قابل توجهی از تعالیم اسلامی است که نظام آراستگی را دربر میگیرد. در فرهنگ ملی ایرانیان، جشن نوروز از جایگاه و اهمیّت ویژهای برخوردار است. خانهتکانی قبل از عید نوروز و توجّه به بازسازی محیط زندگی و ظاهر فردی، پوشیدن لباس نو، به دیدار خویشان و دوستان رفتن، رعایت ادب و احترام و خلاصه نو شدن انسان و محیط زندگی همگام با نو شدن طبیعت و دور شدن از پلیدیها و پلشتیهای درونی و بیرونی، از هدفهای برگزاری آیین نوروز است.
آراستگی و آراستن به معنای زینت دادن و تزئین کردن است. معانی دیگری مانند منظم، مرتب، هماهنگ، آماده و مهیا بودن نیز برای این واژه بیان شده که بهطور کامل با معنای اول مرتبط است، زیرا تزئین کردن، با نوعی نظم و هماهنگی همراه و معرف آماده و مهیا بودن برای مقصود مورد نظر است، در مقابل آراستن که بهطور معمول با نوعی افزایش همراه است، پیراستن قرار دارد که ویژگی آن کاستن و زدودن شاخ و برگ است[1].
کارمندی که به پاکیزگی و آراستگی خود اهمیّت ندهد، به پاکیزگی سازمان و تجهیزات نیز اهمیّت نمیدهد. هر سازمان یا نهادی متناسب با ماهیّت فعالیت خود، مصداقهای خاص آراستگی کارکنانش را مشخص میکند. نظم در تردد، ظاهر و رفتار فردی و جمعی با ارباب رجوع، از مصداقهای بارز آراستگی کارکنان است.
آراستگی در اسلام از جایگاه ویژهای برخوردار است. خداوند متعال ستارگان را زینت آسمان قرار داد و از آن با عنوان نعمت یاد کرد:
إِنَّا زَیَّنَّا السَّمَاءَ الدُّنْیَا بِزِینَةٍ الْکَوَاکِبِ؛ ما آسمان این دنیا را به زیور اختران آراستیم[2].
در آخرین نامة آسمانی، به آراستگی فراخوانده و عقیدة کسانی را که به اشتباه، آراستگی و زینت را با دین و آموزههای دینی در تضاد میپندارند، مردود میشمارد:
قُلْ إِنَّمَا حَرَّمَ رَبِّیَ الْفَوَاحِشَ مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَمَا بَطَنَ وَ الْإِثْمَ وَ الْبَغْیَ بِغَیْرِ الْحَقِّ وَأَنْ تُشْرِکُوا بِاللهِ مَا لَمْ یُنَزِّلْ بِهِ سُلْطَانًا وَأَنْ تَقُولُوا عَلَى اللهِ مَا لَا تَعْلَمُونَ؛ بگو: «پروردگار من فقط زشتکاریها را- چه آشکارش [باشد] و چه پنهان- و گناه و ستم ناحقّ را حرام گردانیده است و [نیز] اینکه چیزى را شریک خدا سازید که دلیلى بر [حقّانیّت] آن نازل نکرده و اینکه چیزى را که نمىدانید به خدا نسبت دهید[3] .
امیرمؤمنان علی(علیه السلام) که در نهایت زهد و سادهزیستی بود، هرگز سهلانگاری در آراستگی و آراسته بودن را روا نمیدانستند. از نگاه آن حضرت، رفاقت، صمیمیت و خویشاوندی نیز نباید سبب کوتاهی در این امر شود. در روایتی آمده است:
هر یک از شما برای برادری که به دیدنشان میآید خود را بیارایید، چنانکه برای بیگانهای که مایلید در بهترین قیافه شما را ببیند زینت میکنید[4].